در آدابى که زائر حضرت سیّدالشهداء علیه السلام باید مراعات آنها را نماید در طریق زیارت و در آن حرم مطهر و آن چند چیز است:
اوّل سه روز روزه دارد پیش از آنکه از خانه بیرون رود و در روز سیّم غسل کند چنانکه حضرت صادق علیه السلام به صفوان دستورالعمل دادند و بیاید در ذکر زیارت هفتم و شیخ محمد بن المشهدى در مقدّمات زیارت عیدین ذکر فرموده که چون اراده کنى زیارت آن حضرت را پس سه روز روزه بدار و روز سیّم غسل کن و اهل و عیال خود را بسوى خود جمع کن و بگو:
دوم از حضرت صادق علیه السلام منقول است که چون به زیارت امام حسین علیه السلام بِرَوى زیارت کن آن حضرت را محزون و غمناک و ژولیده مو و غبار آلوده و گرسنه و تشنه که آن حضرت با این احوال شهید شده است و حاجات خود را طلب نما و برگرد و آن را وطن خود قرار مده .
سیّم آنکه در سفر زیارت آن حضرت توشه را از چیزهاى لذیذ مانند بریانى و حلواها قرار ندهد و خوراک خود را نان با لبن یعنى شیر یا ماست قرار دهد از حضرت صادق علیه السلام روایت است که فرمود شنیده ام که جماعتى به زیارت امام حسین علیه السلام مى روند و با خود سُفره ها برمى دارند که در آنها بزغاله هاى بریان و حلواها هست و اگر به زیارت قبر پدران یا دوستان خود بروند اینها را با خود برنمى دارند و در حدیث معتبر دیگر منقول است که آن حضرت به مفضلّ بن عمر فرمود که زیارت کنید امام حسین علیه السلام را بهتر از آن است که زیارت نکنید و زیارت نکنید بهتر ازآن است که زیارت کنید مفضّل گفت پُشت مرا شکستى فرمود که واللّه اگر به زیارت قبر پدران خود بروید اندوهگین و غمناک مى روید و به زیارت آن حضرت که مى روید سفره ها با خود برمى دارید بلکه مى باید ژولیده مو و گردآلود بروید.
مؤلف گوید پس چقدر شایسته است براى اغنیا و تجّار که ملاحظه این مطلب را در این سفر بنمایند و هرگاه در بلادى که در بین راه ایشان است تا کربلا بعض دوستانشان که ایشان را دعوت و میهمانى مى کنند و در زمان حرکت از منزلشان سفره و ناهارخوریهاى آنها را از مطبوخات لذیذه و مرغ بریان و سایر بریانیها مملوّ مى کنند قبول نکنند و بگویند که ما مسافر کربلا هستیم و شایسته نیست براى ما تغذّى به این نحو غذاها شیخ کلینى ره روایت کرده که بعد از شهادت امام حسین علیه السلام زوجه کلبیّه آن حضرت اقامه ماتم نمود براى آن حضرت و گریست و گریستند سایر زنها وخدمتکاران تا حدّى که اشکهاى آنها خشک شد و دیگر اشکشان نیامد پس از یک جائى براى آن مخدّره هدیّه فرستادند جونى که معنى آن را مرغ قَطا گفته اند براى آنکه از خوردن آن قوّتى بگیرند در گریستن بر امام حسین علیه السلام چون آن محترمه آن را دید پرسید این چیست گفتند هدیّه اى است که فلانى فرستاده براى شما که استعانت بجوئید به آن درماتم حسین علیه السلام فرمود ((لَسْنا فى عُرْسٍ فَما نَصْنَعُ بِها)) ما که در عروسى نیستیم ما را چه به این خوراک پس امر فرمود آن را از خانه بیرون بردند
چهارم از چیزهایى که در سفر زیارت امام حسین علیه السلام مندوب است تواضع و فروتنى و خشوع و راه رفتن مانند بنده ذلیل پس کسانى که در طریق زیارت آن حضرت سوار مى شوند بر این مراکب جدیده که به قوّه بخار به سرعت حرکت مى نماید و امثال آن باید خیلى ملتفت خود باشند که تَجَبُّر و تَکَبُّر نکنند و بر سایر زائرین و بندگان خدا که بسختى و مشقّت به کربلا مى روند بزرگى ننمایند و آنها را به چشم حقارت نظر نکنند علماء در احوال اصحاب کهف نقل کرده اند که آنها از مخصوصین دقیانوس و به منزله وزراى او بودند وقتى که حق تعالى رحمت خود را شامل حال آنها فرمود و به فکر خداپرستى و اصلاح کار خود برآمدند صلاح خود را در این دیدند که از مردم کناره گیرند و در غارى ماوى گرفته به عبادت خدا مشغول شوند پس سوار بر اسبها شده و از شهر بیرون آمدند همینکه سه میل راه رفتند تملیخا که یکى از آنها بود گفت:
((یا اِخْوَتاهُ جاءَتْ مَسْکَنَةُ
الاْخِرَةِ وَذَهَبَ مُلْکُ الدُّنْیا اِنْزِلُوا عَنْ خُیُولِکُمْ وَامْشُوا عَلى
اَرْجُلِکُمْ))
اى برادران این راه ، راه آخرت است و باید به نحو فقیرى و مسکنت رفت
و ملک و ریاست دنیا را باید کنار گذاشت اکنون از اسبها باید پیاده شوید و با پاى
پیاده به درگاه حق تعالى بروید
تا شاید پروردگار شما بر شما رحم نماید و گشایشى در امر شما نصیب شما فرماید پس همگى از اسبهاى خویش پیاده شدند و در آن روز آن محترمین معظّمین با پاى پیاده هفت فرسخ راه رفتند تا آنکه پاهاى ایشان مجروح شد و خون از آنها متقاطر گردید پس زائرین این قبر مطهّر این مطلب را در نظر داشته باشند و هم بدانند که هر چه در این راه شخص براى خدا تواضع کند باعث رفعت مقام او خواهد شد ولهذا در آداب زیارت آن جناب از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام منقول است که هر که به زیارت قبر امام حسین علیه السلام برود پیاده حق تعالى بنویسد از براى او به عدد هر گامى هزار حسنه و محو مى کند از او هزار گناه و بلند کند از براى او در بهشت هزار درجه پس چون به شطّ فرات برسى غسل کن و پاهاى خود را برهنه کن و نعلهاى خود را در دست خود بگیر و راه رو مانند راه رفتن بنده ذلیل
پنجم آنکه اگر در بین راه زوّار پیاده دید که وامانده و خسته شده و از او استعانتى خواست تا ممکن شود در کار او اهتمام نموده و او را به منزل برساند و مبادا به او استخفاف و بى اعتنائى نماید شیخ کلینى به سند معتبر از ابوهارون روایت کرده که من حاضر بودم در خدمت حضرت صادق علیه السلام که فرمود به مردمى که در نزد او بودند چه شده از براى شما که استخفاف مى نمائید به ما پس برخاست از بین آنها مردى از اهل خراسان و گفت پناه مى برم به خدا از آنکه ما استخفاف کنیم به شما یا به چیزى از امر شما فرمود آرى تو خودت یکى از آن اشخاص هستى که سبک شمردى و خوار نمودى مرا آن مرد گفت پناه مى برم به خدا که من خوار نموده باشم شما را فرمود واى بر تو آیا نشنیدى فلان کس را در وقتى که نزدیک به جحفه بودیم با تو گفت مرا بقدر یک میل سوار کن که به خدا سوگند من خسته شدم به خدا سوگند که تو سر بسوى او بلند نکردى و استخفاف به او نمودى و هر کسى که مؤ منى را خوار نماید ما را خوار نموده و حرمت خدا را ضایع کرده .
مؤ لّف گوید که ما در آداب زیارت در ادب نهم کلامى با روایتى از علىّ بن یقطین که مناسب است با این مقام ذکر کردیم به آنجا رجوع کن که در آن موعظه نیکوئى است و این ادب که در اینجا ذکر شد اختصاص به زوّار امام حسین علیه السلام ندارد لکن چون این مطلب در راه زیارت آن حضرت خیلى اتفاق مى افتد لهذا ما در اینجا ذکر نمودیم
ششمّ از ثقه جلیل القدر محمّد بن مسلم مروى است که به حضرت امام محمّد باقر علیه السلام عرض کرد که چون ما به زیارت پدرت حسین بن على علیه السلام مى رویم آیا چنانست که در حجّیم فرمود بلى گفت پس بر ما لازم است آنچه بر حاجیان لازمست فرمود که بر تو لازم است که نیکو مصاحبت بنمائى با هر که رفیق تو است و بر تو لازم است که کم سخن بگوئى مگر سخن خیر و لازمست بر تو که یاد خدا بسیار بکنى و لازمست که جامه هایت پاکیزه باشد و لازمست که غسل کنى پیش از آنکه داخل حایر شوى و لازمست که با خشوع و رقّت باشى و نماز بسیار بکنى و صلوات بر محمد و آل محمد بسیار بفرستى و باید که خود را نگاه دارى از چیزهائى که سزاوار نیست تو را و باید که دیده خود را از حرام و شبهه بپوشانى و احسان به برادران مؤ من پریشان خود بکنى و اگر کسى را به بینى که خرجیش تمام شده او را دستگیرى کنى و خرجى خود را میان خود و ایشان برابر قسمت کنى و لازم است بر تو تقیّه که قوام دین تو به آن است و پرهیزکارى از چیزهائى که خدا از آنها نهى کرده است و ترک کنى خصومت و بسیار قسم خوردن و مجادله و منازعه که در آن قسم باشد پس چون چنین کنى تمام مى شود ثواب حجّ و عمره از براى تو و مستوجب مى شوى از جانب آن کسى که طلب ثواب او کرده اى به مال خرج کردن و از اهل خود دور افتادن اینکه برگردى به آمرزش گناهان و رحمت و خوشنودى خدا
هفتم در روایت ابوحمزه ثمالى از حضرت صادق علیه السلام در باب زیارت امام حسین علیه السلام منقول است که چون به نینوا رسیدى بارهاى خود را در آنجا بگذار و روغن بر خود ممال و سرمه مکش و گوشت مخور مادامى که در آنجا مقیم مى باشى
هشتم غسل به آب فرات است که روایات در فضیلت آن بسیار است در حدیثى از حضرت صادق علیه السلام منقولست که هر که غسل کند به آب فرات و زیارت کند قبر امام حسین علیه السلام را از گناهان خالى شود مانند روزى که از مادر متولّد شده باشد و اگرچه گناهان کبیره بوده باشد و روایت شده که خدمت آن حضرت عرض شد که بسا شود که ما به زیارت قبر امام حسین علیه السلام برویم و دشوار باشد بر ما غسل زیارت به سبب سرما یا غیر آن فرمود که هر که غسل کند در فرات و زیارت کند حسین علیه السلام را نوشته شود براى او از فضیلت آنقدر که بشماره درنیاید و از بشیر دهّان روایتست که حضرت صادق علیه السلام فرمود که هر که به زیارت قبر حسین بن علىّ علیه السلام برود پس وضو بگیرد و غسل کند در فرات ، برندارد قدمى و نگذارد قدمى مگر آنکه بنویسد حق تعالى براى او حجّه و عمره و در بعضى روایاتست که غسل کن از فرات از موضعى که برابر قبر آن حضرت واقع شود و خوبست چنانکه از بعضى روایات استفاده مى شود چون به فرات برسد صد مرتبه اَللّه اَکْبَرُ و صَد مرتبه لااِلهَ اِلا اللّهُ و صد مرتبه صلوات بر پیغمبر و آل آن حضرت بفرستد
نهمّ چون خواستى داخل حایر مقدس شوى از درى که در جانب مشرق واقع است داخل شو چنانکه حضرت صادق علیه السلام به یوسف کناسّى فرمودند
دهمّ در روایت ابن قولویه است که حضرت صادق علیه السلام به مفضّل بن عمر فرمود که اى مفضّل چون برسى به قبر امام حسین علیه السلام بر در روضه بایست و این کلمات را بخوان که تورا به هر کلمه نصیبى از رحمت الهى خواهد بود:
یازدهم از ابوسعید مدائنى منقولست که گفت رفتم به خدمت حضرت صادق علیه السلام و پرسیدم که بروم به زیارت قبر حسین علیه السلام فرمود بلى برو به زیارت قبر حسین علیه السلام فرزند رسول خدا صلى الله علیه و آله نیکترین نیکان و پاکیزه ترین پاکیزگان و نیکوکارترین نیکوکاران و چون آن حضرت را زیارت کنى نزد سر آن حضرت هزار مرتبه تسبیح حضرت امیرالمؤ منین علیه السلام را بخوان و نزد پاهاى آن حضرت هزار مرتبه تسبیح حضرت فاطمه سلام الله علیها را بخوان پس نزد آن حضرت دو رکعت نماز بکن و در آن دو رکعت سوره یسَّ والرّحمن بخوان پس چون چنین کنى ثواب عظیم از براى توخواهدبود گفتم فداى تو شوم تسبیح على و فاطمه علیهماالسلام را به من بیاموز فرمود بلى اى ابوسعید تسبیح على علیه السلام این است :
مؤ لّف گوید که در روایت مفضّل گذشت ثواب بسیارى براى نماز در حایر شریف و در روایت معتبرى از حضرت صادق علیه السلام منقولست که هر که زیارت کند آن حضرت را و دو رکعت نماز یا چهار رکعت نزد آنحضرت بکند ثواب حجّ و عمره براى او نوشته شود و آنچه از اخبار ظاهر مى شود آن است که نماز زیارت و غیر آن را در عقب قبر آن حضرت و در بالا سر کردن هر دو خوبست و اگر در بالا سر کند عقبتر بایستد که محاذى اصل قبر مقدّس نباشد و در روایت ابوحمزه ثمالى است از حضرت صادق علیه السلام که در نزد سرآن حضرت دو رکعت نماز بگذارد در رکعت اوّل سوره حمد و سوره یسَّ بخوان و در رکعت دوّم سوره حمد و سوره الرّحمن بخوان و اگر خواهى در پشت قبر نماز را بکن و در بالاى سر بهتر است و چون فارغ شوى نماز کن آنچه خواهى و امّا این دو رکعت نماز زیارت ناچار است نزد هر قبرى که زیارت کنند و ابن قولویه از حضرت باقر علیه السلام روایت کرده که به شخصى فرمود اى فلان چه مانعست تو را که هرگاه حاجتى براى تو رُو دهد بروى نزد قبر حسین صلوات اللّه علیه و چهار رکعت نماز گذارى نزد او پس حاجت خود را بطلبى بدرستى که نماز فریضه نزد آن حضرت معادلست با حجّ و نماز نافله معادلست با عمره
سیزدهم بدانکه عمده اعمال در روضه مطهّره امام حسین علیه السلام دعاء است زیرا
که اجابت دعا در تحت آن قبّه سامیه یکى از چیزهائى است که در عوض شهادت ، حقّ تعالى
به آن حضرت لطف فرموده و زائر باید آن را غنیمت دانسته در تضرّع و انابه و توبه و
عرض حاجات کوتاهى نکند و در طىّ زیارات آن حضرت ادعیه بسیارى با مضامین عالیه وارد
شده و اگر بناى اختصار نبود من چند دعائى در اینجا ذکر مى کردم و بهتر آن است که از
دعاهاى صحیفه کامله آنچه تواند بخواند که بهترین دعاها است و ما در اواخر این باب
بعد از زیارات جامعه دعائى نقل کنیم که در همه حرمهاى شریفه خوانده شود [ و بدانکه
در ملحقات این کتاب دعائى ذکر مى شود که جامع ترین دعاها است که در روضات ائمه
علیهم السلام خوانده مى شود، از آن غفلت نکنى . ((منه )) ] و بجهت آنکه این محلّ را
خالى نگذاریم این دعاى مختصر را که در ضمن یکى از زیارات نقل شده ذکر مى کنیم و آن
دعا این است که مى گوئى در آن حرم شریف در حالى که دستها را بسوى آسمان بلند کرده
باشى :